Eenzaamheid onder oudere migranten vraagt andere aanpak
Foto: Nina Concova
De eenzaamheid onder oudere migranten is groot, maar blijft vaak verborgen en is daardoor moeilijk aan te pakken. Nina Conkova, wetenschapper aan Leyden Academy on Vitality and Ageing, heeft met Samen tegen Eenzaamheid en het Domino-effect een succesvolle manier gevonden om hen te bereiken en effectief te ondersteunen. Een aanpak die ook Welzijn op Recept belangrijke inzichten biedt.
Eenzaamheid vormt al jaren een belangrijk sociaal-maatschappelijk probleem. Binnen Welzijn op Recept is het vaak de reden voor doorverwijzing, vooral bij ouderen. Ouderen met een migratieachtergrond voelen zich vaker en sterker eenzaam dan in Nederland geboren ouderen. Toch zijn zij veel minder ‘in beeld’.
Wetenschappelijk onderzoeker Nina Conkova wilde weten hoe dat komt: “Een aantal jaren geleden heb ik veel professionals vanuit zorg en welzijn gesproken om te horen wat zij doen voor oudere migranten. Vaak kreeg ik te horen dat er vrijwel niets is. Er zijn hier en daar losse initiatieven, maar een structurele aanpak bestond niet.”
“Hoe komt dat en kan ik dat veranderen?”, vroeg Conkova zich af. “Hoe bereik ik de oudere migranten?”
Moeilijk bereikbaar
Al snel bleek dat taal en wantrouwen in onderzoek en instanties het bemoeilijken om mensen uit de diverse migrantengroepen direct te benaderen en vragen te stellen. “Met sleutelfiguren bij welzijnsorganisaties en vrijwilligers die werken met oudere migranten is het me wel gelukt om hen te bereiken. Deze bruggenbouwers kennen de wijk en de verschillende bevolkingsgroepen daar, ze genieten hun vertrouwen.”
Cocreatie
Internationale onderzoeken gaven hetzelfde beeld van weinig structurele en effectieve initiatieven tegen eenzaamheid onder oudere migranten en versterkten Conkova’s idee dat de oplossing lag in co-creatie. Met financiële hulp van fondsen startte ze 2021 met Samen tegen Eenzaamheid. Voor het pilotproject werkte ze nauw samen met Marzouka Boulaghbage, oprichter van Stichting Al-Amal, die ondersteuning biedt aan mensen met een migratie-achtergrond in Utrecht. “Vanuit haar jarenlange ervaring kon zij twee groepen vrouwen met een Arabische achtergrond bijeenbrengen. In ongeveer tien bijeenkomsten zijn we laagdrempelig aan de slag gegaan met allerlei problematieken rond eenzaamheid. Deze vrouwen waren sterk afhankelijk van hun kinderen, die regelden alles, zelf belangrijke gesprekken voeren of een betaling doen, gebeurde nauwelijks. Er zijn zoveel initiatieven, in de wijk, om hen te helpen dat zelf te doen. We hebben ze daarom meegenomen naar de bieb en welzijnsorganisatie Dock. Aanvankelijke twijfels en angsten verdwenen, geleidelijk kregen de vrouwen meer zelfvertrouwen. Ze werden empowered, kwamen in contact met andere vrouwen en wilden uiteindelijk zelf iets voor anderen betekenen.”
Domino-effect
“Dat hebben we met Marzouka opgepakt en daarvoor het Domino-effect opgezet: we hebben een aantal vrouwen ondersteund om zelf in koppels nieuwe groepen te draaien. Deelnemers werden getraind in communicatie, mensen verbinden en zelfvertrouwen ontwikkelen. Dat werkte heel goed: er zijn negen groepen gestart. Veel ervan bestaan nog steeds. Het Domino-Effect in Utrecht won een Appeltje van Oranje 2024. Uiteindelijk is het de bedoeling dat het Domino-Effect landelijk wordt uitgerold.”
Onderzoek
De positieve ervaringen hebben ertoe geleid dat in 2023 besloten is om de interventie Samen tegen Eenzaamheid uit te rollen en verder te onderzoeken. Leyden Academy werkt daartoe samen met Stichting RCOAK, die financiële ondersteuning biedt aan initiatieven die een menswaardig bestaan voor ouderen en Amsterdammers met een kleine beurs mogelijk maken. “Zo kregen we de mogelijkheid om Samen tegen Eenzaamheid uit te rollen met nieuwe samenwerkingspartners in Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Amersfoort. In 2024 hebben we de uitrol voortgezet en nu zijn we actief in elf steden, waaronder ook Eindhoven, Veenendaal, Leiden, Tilburg en Nijmegen.”
De uitbreiding versterkte het verlangen naar onderzoek van de interventie-impact nog: “We hoorden steeds dat deelnemers zich minder eenzaam voélen, maar we wilden meer ‘bewijs’: wat is de belangrijkste impact en is die voor alle migrantengroepen hetzelfde?
Bij het onderzoek gebruiken we de Most Significant Change, een methode die focust op het verzamelen van persoonlijke verhalen over verandering. Aan de deelnemers van de Samen tegen Eenzaamheid-activiteiten vragen we: ‘Hoe is je leven veranderd sinds je meedoet aan deze activiteiten?’ De drie meest genoemde veranderingen bieden we aan de groepsbegeleider aan met het verzoek: welke is voor jouw groep de belangrijkste? Die koppelen we terug naar de groep of zij het ermee eens is of niet, en waarom dat is. Zo doen we het onderzoek samen met alle bij de interventie betrokkenen.”
Het heeft geleid tot een impactanalyse van de vijf belangrijkste veranderingen: erbij horen, je gezien en gehoord voelen; er voor elkaar zijn, vrienden maken; verbondenheid in de buurt, ontdekken wat daar allemaal is, ook aan hulp en ondersteuning; persoonlijke ontwikkeling en groei; algeheel welbevinden, dus breder dan alleen eenzaamheid.
“Om de interventie effectief en duurzaam te maken is het belangrijk om uit te gaan van de behoefte en leefwereld van de diverse oudere-migrantengroepen en de verbinding te zoeken in een (nieuwe) groep”, concludeert Conkova. ”Co-creatie is daarbij essentieel.”
Voor meer informatie over de uitdagingen van samenwerken, download het ebook Welzijn op Recept, de uitdaging van samenwerking tussen zorg en welzijn
Voor meer succesverhalen download het boekje Pareltjes van Welzijn op Recept
Benieuwd naar meer kennis en ervaring uit de dagelijkse praktijk van Welzijn op Recept, volg ons dan op Linkedin